Wisia Maciejowska

Witam wszystkich czytelników mojej pisaniny w Nowym 2020 Roku. Mam nadzieję, że nie będę się „obijać” i w miarę regularnie będę tu zamieszczać swoje wypowiedzi. Dziś chcę podziękować tym wszystkim, którzy tak pozytywnie zareagowali na fakt umieszczenia mego bloga na FB – ich wpisy dodały mi otuchy i przekonania, że mimo starości mogę jeszcze się na coś przydać. Chcę też podziękować memu wnukowi – Piotrkowi – który umieścił mój blog na FB jako jeden z prezentów na „Dzień Babci”.

Podobno jest takie chińskie przekleństwo „obyś żył w ciekawych czasach”. Niewątpliwie w takich czasach żyjemy, i niewątpliwie nie jest to lekkie życie. W dodatku nie możemy się pocieszać, że „jakoś to będzie”, bo świat naokoło zwariował i wszystko zaczyna pędzić w jakimś oszalałym rytmie. Żyję wystarczająco długo, żeby widzieć rozmaite „powtórki” z czasów „słusznie minionych”, ale większość rodaków tamtych czasów nie pamięta, a to, czego się o nich dowiadują, ma się nijak do tamtej rzeczywistości. Nie wiem, czy moje wspominanie przeszłości będzie miało wpływ na cokolwiek, ale jak śpiewał niezapomniany Wojtek Młynarski „róbmy swoje, póki jeszcze ciut się chce”. Przynajmniej trzeba próbować.

Właściwie powinnam już skończyć, bo przecież już jestem na tym zachodzie. Myślę jednak, że powinnam doprowadzić swoją peregrynację do Wrocławia, bo we Wrocławiu osiadłam w końcu na resztę życia. Ząbkowice były dla mnie tylko pewnym etapem.

Wielką radością dla mojej mamy był fakt przyjazdu do Ząbkowic inż. Lepszego z rodziną. Otrzymał on zadanie stworzenia urzędu geodezji dla powiatu ząbkowickiego. Naturalnie było to połączone z otrzymaniem ładnego mieszkania w kilkurodzinnym domu z ogrodem. Mama postanowiła posłać mnie na naukę gry na pianinie – pani Lepszowa była taką nauczycielką. Moja mama ładnie grała na pianinie, sama przepisywała sobie nuty, ale całe życie żałowała, że nie uczyła się grać w młodości i postanowiła uszczęśliwić mnie. Niestety, dla mnie nie było to radością, tylko uciążliwym obowiązkiem. Ale zagrałam jakiś kawałek na komisji, która przydzielała poniemieckie pianina dla uczącej się młodzieży.

Moim największym szczęściem było harcerstwo. Bardzo pilnie chodziłam na zbiórki harcerskie i zaraz w czasie pierwszych wakacji w lecie 1946 roku pojechałam na obóz harcerski. Okazało się jednak, że jestem zupełnie niedojrzała do życia obozowego. Pisałam już, że byłam wtedy mała, jak na swój wiek. Ale nie tylko to spowodowało, że umieszczono mnie w budynku z zuchami, a nie w namiotach. Po prostu miałam długie włosy, które mama codziennie zaplatała mi w warkoczyki z kokardami, a ponieważ nie ucięła mi od urodzenia ani jednego włoska, były one cienkie, jak pajęczyna. Ja sama nie potrafiłam się uczesać i komendantka musiała wyznaczyć starszą druhnę do czesania mnie. Może z powodu tych „mysich ogonków” dostałam przezwisko Mysza.

Ten mój pierwszy obóz harcerski był w Lasówce – wiosce koło Barda, które wtedy nazywało się Wartą. Do Warty chodziłyśmy w niedzielę na mszę całą drużyną. Chodziłyśmy też kąpać się w Nysie przy tamie, która była bliżej Przyłęku. O ile wiem, starsze druhny chodziły  też pomagać przy żniwach, ale nas małych nie posyłano tam. Na tym obozie była też jedna z moich koleżanek szkolnych, Basia, młodsza ode mnie o kilka miesięcy, ale ona mieszkała w namiocie, bo była wówczas wyższa ode mnie (chodziła w pierwszej czwórce), a przede wszystkim była o wiele bardziej samodzielna. Nikt jej nie musiał czesać, choć też miała długie włosy. Gdy starsze druhny szły do pomocy przy żniwach, my małe zbierałyśmy chrust, bo wieczorami zawsze były ogniska. Przy tych ogniskach uczyłyśmy się piosenek harcerskich, przedwojennych i powojennych. Śpiewałam je, nie zawsze rozumiejąc. Pamiętam np. taką:

„1.-Harcerze będą na „becukszajny”/ Krzywy, garbaty też będzie fajny/ Bo tych harcerzy jest mało tu/ Jest ich zaledwie coś koło stu./ 2.-Na becukszajny materiał lichy/ Same szpargały, same drelichy/ A tym szpargałem harcerze są/ Bo na becukszajn być bardzo chcą./ 3.-Męski narodzie, jakiś ty głupi/ Taki becukszajn każda z nas kupi/ Bo on kosztuje złoty lub dwa/ A te pieniądze każda z nas ma!”

Dziś wiem, że to było wyraźnie efektem wojny, bo becukszajny to były podobno kartki na zakupy z czasów niemieckich. Wówczas nie miałam o tym pojęcia.

 

Po feriach świątecznych okazało się, że wyjedziemy z Zabrza. Mama nawiązała kontakt z ciocią Lunią, siostrą Taty i postanowiła nas zawieźć do Ząbkowic Śląskich, gdzie syn cioci, Janusz, został właścicielem poniemieckiego młyna. Pojechaliśmy pociągiem do stacji Kamieniec Ząbkowicki, gdzie mieliśmy się spotkać z Januszem. Rodzice z bratem siedzieli przy walizkach, a ja łaziłam po pomieszczeniach dworca, przyglądając się podróżnym. W pewnym momencie zobaczyłam młodego człowieka w wysokich butach i skórzanej kurtce, który wyraźnie kogoś szukał. Pobiegłam do mamy i powiedziałam, że chyba Janusz nas szuka. Rzeczywiście, jak zobaczył moich rodziców, przywitał się i zaczął zbierać nasze manatki. Wsadził nas do wynajętej dorożki, wyglądającej jak dyliżans, a sam wsiadł na motocykl, którym zawsze jeździł. (Ząbkowice leżą 9 km od Kamieńca wzdłuż linii kolejowej, drogą jest to nieco dalej.)

Pierwszym zaskoczeniem była dla mnie głowa jelenia na kamieniczce przy wjeździe do starego miasta. Potem minęliśmy rynek, koło poczty opuściliśmy stare miasto i okazało się, że ciocia mieszka tuż koło stacji kolejowej. Widocznie zbyt długo trzeba by było czekać na przesiadkę, bo do Ząbkowic prowadziła boczna linia. U cioci zaczęliśmy poznawać nowe mieszkanie, zagospodarowywać się, no i w końcu musieliśmy pożegnać się z mamą, która wracała do Zabrza, żeby tam dotrwać do końca roku szkolnego.

Poszliśmy do nowej szkoły. Chyba dyrektorem był p. Tietianiec, którego syn chodził do jednej klasy z moim bratem. Do szkoły chodziliśmy bardzo chętnie, bo to było jedyne urozmaicenie w naszej sytuacji – inaczej musielibyśmy całe dnie spędzać w towarzystwie starych ludzi. Ja bardzo lubiłam się uczyć, więc szybko nadrobiłam braki i stałam się pełnoprawną członkinią klasowej społeczności. Wstąpiłam też do harcerstwa, bo moją „idolką” była Danka, córka naszych gospodarzy z Zabrza, która przed wojną była drużynową harcerek i ja bardzo chciałam być do niej podobną. Musiałam wtedy być bardzo mała, jak na swój wiek, bo zawsze chodziłam na końcu drużyny, z jednej strony ja, z drugiej moja koleżanka Terenia. Harcerstwo było moją „szkołą życia”, przede wszystkim dzięki naszej komendantce hufca, druhnie Janinie Pałetko. Wszystko to skończyło się, niestety, w 1948 roku!

Na razie nic nie zapowiadało tego, co stało się później. Mama przyjechała zaraz po zakończeniu roku szkolnego i objęła obowiązki prowadzenia księgowości w poniemieckim młynie, którego właścicielem był Janusz. Młynarzem był w dalszym ciągu p. Winter, Niemiec, poprzedni właściciel. Janusz był kimś w rodzaju menagera – załatwiał wszystkie sprawy w urzędach i gdzie było trzeba, jeżdżąc zawsze na motocyklu. Po wyjeździe pp. Winterów, chyba w 1947 roku, Janusz zatrudnił innego młynarza, a sam dalej zajmował się „ważniejszymi” sprawami. Młyn był zabytkowy, wodno-elektryczny, wszystkie urządzenia miał drewniane i cieszył się w całej okolicy sławą najlepszego przemiału. Zjeżdżali się do nas rolnicy z odległości kilkunastu kilometrów, pomimo że w mieście był młyn państwowy. Mama siedziała we młynie przy wejściu i wypisywała kwity.

Wspomniałam o szkole w Zabrzu – tam były problemy z dziećmi, które w czasie wojny nie mogły mówić po polsku. W Ząbkowicach takich problemów nie było. Tu wszyscy byli przyjezdni, tyle że z różnych stron Polski. Ja miałam za sobą tylko szkołę polską. Najpierw, w czasie okupacji niemieckiej chodziłam do szkoły żeńskiej. Po wyzwoleniu w 44 roku poszłam do szkoły koedukacyjnej – uczyliśmy się tam po polsku, ale np. była historia Rosji, język rosyjski i język ukraiński. Po przyjeździe do Polski poszłam do szkoły ośmioklasowej, ale zanim ją skończyłam była reforma i po siódmej klasie szło się do ogólniaka lub do zawodówki. Jak chodziłam do szkoły powszechnej, nie było jeszcze obowiązkowego języka rosyjskiego, w mojej klasie był angielski jako język obcy. Ale jak w 48 roku poszłam do ogólniaka, język rosyjski już był obowiązkowy, w ósmej klasie jako jedyny język obcy, w dziewiątej dołożono nam jeszcze łacinę. A po dziewiątej klasie pojechałam do Wrocławia, do liceum plastycznego i tu już żadnego języka obcego się nie uczyłam – nie dlatego, że go nie było w programie, tylko z powodu braku nauczycieli.

 

Po minięciu granicy wszystko było dla nas zdumiewające. Zaraz na pierwszej stacji pojawiła się sprzedawczyni słodkich bułek. Były one układane na blasze obok siebie, rosnąc zlepiały się i potem się je odrywało od reszty. Bardzo nam smakowały! Pociąg zaczął mieć przestoje, nie wiadomo było, kiedy ruszy. Z tego, co później słyszałam od mamy, wiem że niekiedy ludzie się składali na jakieś spirytualia dla obsługi, żeby pociąg mógł pojechać dalej.

Pierwszy dłuższy postój był na stacji Dębica. Pociąg stał tam 5 dni, zupełnie bez powodu, jak nam się wydawało. Możliwe, że wtedy właśnie odbyła się ta zbiórka dla obsługi. Drugi kilkudniowy postój nastąpił w Tarnowie. Tam mieszkała kuzynka mamy – pamiętam, że mama nas do niej zaprowadziła i mogliśmy się wykąpać! Wszystko to było okupione nadludzkim wysiłkiem mojej mamy, która musiała sama mierzyć się z wyzwaniami, jakie jej los stawiał na drodze. Pewnego razu na takim postoju raptem tato zaczął się wdrapywać na górę. Chwilę przedtem widziany był na swoim miejscu na materacu, mama więc stwierdziła, że musiał spaść między wagony – dziwne było tylko to, że nic mu się nie stało, ale ponieważ był w płaszczu podbitym futrem i w futrzanej czapce na głowie, uznano to za dowód boskiej opieki nad nami.

Gdy dojechaliśmy do Krakowa, opuścili nas nasi współtowarzysze podróży. Brat inż. Lepszego był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego i oni jechali do niego. Nasz pociąg jechał dalej, na Śląsk. Tam stanął na stacji w Bytomiu i tu mama załatwiła wyładunek naszych rzeczy. Miała zamiar dostać się do Zabrza, gdyż tam znaleźli się nasi znajomi z Brzeżan, pp. Siwkowscy, którzy zaoferowali nam wspólne mieszkanie zanim się zagospodarujemy. Mama wysłała dzieci z tatą do Zabrza, chyba dorożką, a sama została, żeby pilnować naszego bagażu. Nie wiem, czy Panna Janka pojechała z nami, czy została z mamą. Wiem z mamy opowiadań, że musiała stawiać czoła pijanym krasnoarmiejcom, którzy próbowali coś podkraść, ale widocznie nic atrakcyjnego nie było na widoku, bo jakoś się jej udało dotrwać do rana. Wtedy wynajęła ciężarówkę, na którą dało się załadować wszystkie nasze bagaże, tyle że niezbyt fachowo. Okazało się to w czasie jazdy – kierowca jechał „po kawalersku” i na jakimś zakręcie mama ujrzała, jak jej skrzynia z porcelaną „frunęła” z góry i roztrzaskała się na jezdni. Kierowca podobno nawet nie zwolnił. (Potem mieliśmy tylko płytkie talerze, bo głębokie były w tej roztrzaskanej skrzyni.)

PP. Siwkowscy odstąpili nam jeden pokój. Mieszkali na pl. Krakowskim, na trzecim piętrze. Mama dostała pracę w sekretariacie szkoły muzycznej, a my z bratem zaczęliśmy chodzić do szkoły podstawowej, która się znajdowała bardzo niedaleko. Ja poszłam do piątej, a mój brat do czwartej klasy. Dzieci w mojej klasie były z różnych stron, niektóre dosyć już zżyte, ale pamiętam, że na pytanie mamy: „jak tam jest w szkole?” odpowiedziałam: „a, mamy taką jedną Szwabkę, nie umie mówić po polsku!” i wtedy moja mama strasznie się zdenerwowała. Powiedziała do mnie: „nie mów tak, to jest taka sama Polka, jak ty, ale tutaj nie można było mówić po polsku, mogło to być ukarane śmiercią. Jak więc ona ma umieć teraz mówić? Nigdy więcej nie nazwij jej Szwabką, ale staraj się jej pomagać w nauce polskiego.” Nie pamiętam już, czy mogłam jej dużo pomóc, bo niedługo przestaliśmy chodzić do tej szkoły. Za to wiem, że siostra mego późniejszego męża (urodzonego w Katowicach), moja równolatka, była właśnie taką „Szwabką” i tak dokładnie starała się wyprzeć niemczyznę ze swojej pamięci, że nie znała później ani słowa po niemiecku. Mój mąż i jego starsza siostra byli dzięki wojnie dwujęzyczni, bo matka w domu rozmawiała z nimi po polsku. Ale oni byli starsi i rozumieli, że poza domem nie można się po polsku odezwać. Natomiast młodsze dzieci mogły być w śmiertelnym niebezpieczeństwie i żadna matka nie chciała ich na to narażać. A po wojnie koleżanki-Polki nie wszystkie miały tak mądrą mamę, jak moja.

poprzednia część

W końcu podstawiono wagony towarowe. Ostatni kryty wagon stanął w miejscu, gdzie kończył się peron. Koło nas zatrzymał się pierwszy wagon odkryty, tzw. lora. Mieliśmy ją zagospodarować do spółki z inż. Lepszym. On zagospodarował swoją część w ten sposób, że wśród jego skrzyń utworzono coś w rodzaju pomieszczenia, w którym mogła się schronić cała jego rodzina. Moja mama nie miała pojęcia, jak sobie poradzić z załadowaniem bagaży na lorę. Zgłosili się do tej roboty jacyś Ukraińcy i mama powierzyła im załadunek naszych rzeczy. Wypytywali się, co jest w poszczególnych bagażach, a mama im to mówiła. Potem się okazało, że zapakowali część rzeczy tak, żeby nas okraść w czasie podróży. Wszystkie nasze rzeczy ułożyli w jedną stertę, która sięgała wysokości dachu sąsiedniego wagonu, a na wierzch położyli nasze sprężynowe materace i przykryli celtą, żeby zaś się to nie rozleciało, dwa pionowe słupy stanowiące część wagonu były ściągnięte jakimiś stalowymi linami. Skrzynie były ułożone w ten sposób, że należało się po nich wdrapać na górę i wsunąć pod celtę na materace. Panna Janka miała miejsce dla siebie przy tym wejściu, bardziej siedzące, niż leżące. Mogła za to czymś się osłonić, jak padał deszcz czy śnieg. My byliśmy narażeni na opady, chyba że naciągneliśmy sobie celtę na głowę. Trzeba pamiętać, że nasza podróż odbywała się w listopadzie i trwała przeszło dwa tygodnie.

Cała nasza żywność znajdowała się w dużym koszu na bieliznę. Pakujący nas Ukraińcy ustawili ten kosz na górze w ten sposób, że gdy pociąg dojeżdżał do granicy, zaczepili bosakiem o rączkę kosza i ściągnęli go z wagonu. Mama starała się go utrzymać, ale nie była w stanie. W ten sposób zostaliśmy bez jedzenia – na szczęście te rodziny z transportu, które wyładowywały się zaraz po wjeździe do Polski, dzieliły się z nami swoimi zapasami. Gdyby nie ich postawa, nie moglibyśmy pojechać dalej, bo czas podróży przez Polskę był o wiele dłuższy, niż droga do granicy. Okazało się też, że nie ma wielkiej walizy, w której były najlepsze ubrania nasze i rodziców. Też była w takim miejscu, że można ją było wyjąć bez naruszania reszty bagażu.

poprzednia część

W czasie, gdy my handlowaliśmy na targu rzeczami, których nie można było wziąć ze sobą, mama zajmowała się załatwianiem pakowania dobytku, który mieliśmy zabrać. Muszę tu wyjaśnić, dlaczego piszę, że to mama załatwiała coś, czy decydowała o czymś, choć tato żył. Otóż ojciec był stary, a utrata źródła utrzymania zaraz na początku wojny (najpierw weszli do nas Sowieci) wpłynęła na stan jego umysłu bardzo destrukcyjnie. Stał się dla mamy jeszcze jednym „dzieckiem”, o które musiała się troszczyć. Od początku wojny więc to ona była głową rodziny i ona pracowała na jej utrzymanie. Na szczęście została z nami nasza przedwojenna bona, Panna Janka, która już do końca wojny prowadziła nasz dom, prała, gotowała i utrzymywała porządek. Tato głównie pilnował nas.

Pewnego pięknego jesiennego dnia pojechaliśmy z naszymi rzeczami do Potutor – węzłowej stacji kolejowej, odległej o 9 km od Brzeżan. Niestety, pewnie ze względu na to, że mama niezbyt energicznie potrafiła załatwić transport, na miejscu okazało się, że jesteśmy jednymi z ostatnich chętnych do wyjazdu. Cały peron był już dawno zajęty przez wcześniejszych kandydatów do wyjazdu, mało tego – za peronem ciągnął się długi szereg różnych bud czy szałasów. Pierwszym stanowiskiem za peronem była zbudowana z pakunków i skrzyń buda inż. Lepszego, znajomego mamy. Była ona odsunięta od peronu o kilka metrów, bo bezpośrednio za peronem leżała stara kupa końskiego nawozu. Nasze skrzynie zostały wyrzucone w pobliżu, a potem ustawione na tym miejscu z trzech stron i przykryte tzw. „celtą” (grubą, namiotową tkaniną). Pod tą celtą na skrzynkach stały 2 materace sprężynowe, na których kładliśmy się z rodzicami i posłanie Panny Janki. Nawóz pod spodem okazał się bardzo przydatny, bo trochę grzał, a musieliśmy tam spędzić przeszło miesiąc. Naturalnie spało się w tych samych ubraniach i płaszczach, w których się chodziło w ciągu dnia. Pamiętam, że w ciągu całego tego okresu raz nas mama zawiozła do Brzeżan, gdzie mogliśmy się wykąpać.

Dla nas, dzieci, to wszystko było zabawą. Niedaleko była piaskownia, gdzie można się było bawić i urządzać sobie różne domki w ścianach z gliny, wieczorami dorośli palili ogniska, aby zrobić kolację, a potem się przy nich śpiewało albo słuchało ciekawych opowieści. Niestety, czasem były to opowieści tragiczne. Nasz transport nie mógł odjechać wcześniej dlatego, że zginął nasz kierownik – został wciągnięty przez Ukraińców w zasadzkę i  bestialsko zamordowany.

ciąg dalszy

Na zamku w Brzegu otwarto nową wystawę, poświęconą wspomnieniom i pamiątkom kresowiaków – nowych mieszkańców tzw. Ziem Odzyskanych, którzy musieli opuścić swoje domy na wschodnich ziemiach przedwojennej Polski i przenieść się w nieznane. Przypomniało mi to, że ja też byłam tzw. „repatriantką ze wschodu” – przyjechaliśmy z Podola, z Brzeżan ostatnim transportem w końcu ,1945 roku. Postaram się opisać swoje wspomnienia z tej podróży. Będą to jednak wrażenia z perspektywy małolatki, jaką wtedy byłam – miałam lat 11. Myślę jednak, że mogą być interesujące dla dzisiejszego odbiorcy.

Naturalnie postanowienie o wyjeździe zapadło gdzieś ponad głowami nas, dzieci. Ja i mój młodszy o rok brat dowiedzieliśmy się o perspektywie wyjazdu dopiero wtedy, gdy mama powiedziała, że będziemy sprzedawać różne rzeczy na targu. Były wakacje, potraktowaliśmy więc tę propozycję jako sympatyczne urozmaicenie dosyć nudnej egzystencji. Nudnej, bo nie było z kim się bawić – rodzina właścicielki naszego domu wyjechała już wcześniejszym transportem.

Co rano więc, odprowadzani przez tatę, przychodziliśmy na brzeżański plac targowy i rozkładaliśmy nasze „towary” na dużym kawałku jakiegoś materiału, leżącym na ziemi. My siedzieliśmy na krawężniku czegoś, co powinno było być chodnikiem. Sprzedawaliśmy najróżniejsze rzeczy, których nie można było zabrać – pamiętam porcelanowe talerze i półmiski, ale były też ubrania i naczynia gospodarskie. Zawsze rozkładaliśmy nasz kram koło pewnej pulchnej pani, mamy mego szkolnego kolegi, która handlowała „pampuchami” – smażonymi na oleju słodkimi i pulchnymi plackami. Ponieważ musieliśmy się pozbyć również większości naszych zabawek, a pieniądze z ich sprzedaży należały do nas, mój braciszek większość swoich przejadał u naszej sąsiadki – zawsze był amatorem słodkości. Raz kupiliśmy sobie pół „litry” czereśni – okazały się pełne robaków. Gdy zastanawialiśmy się, co z nimi zrobić, nasza sąsiadka powiedziała: „taż przecie dzisiaj nie piątek, to nie szkodzi, że z mięsem”, więc spałaszowaliśmy wszystkie.

ciąg dalszy

Konferencja trwała od 20 do 22 września br. Ze względu na kłopoty zdrowotne na początku tego roku nie zarejestrowałam się w odpowiednim czasie, tak że groziło mi, iż nie będę mogła wziąć w niej udziału. Gdy zadzwoniłam z tą wiadomością na zamek, dyrekcja udostępniła mi gościnny apartament na parterze, dostępny bezpośrednio z krużganka bez potrzeby pokonywania schodów, traktując mnie jako gościa. Byłam tym tak zaskoczona, że nie wiem czy wystarczająco umiałam za ten gest podziękować.

Do Brzegu przyjechałam z Andrzejem Szczudłą, który oprócz mnie przywiózł jeszcze koleżankę z Trzebnicy, a potem woził mnie na wieczorne spotkania, które się odbywały na Wyszyńskiego. W niedzielę odwiózł nas też do domu, mnie do Wrocławia, a ją do Trzebnicy. Jestem mu za wszystko szalenie wdzięczna, bo dzięki temu mogłam się czuć komfortowo.

Konferencja była zaaranżowana wspaniale, Maciek Róg osiągnął wyżyny organizacji takiej imprezy, a równocześnie potrafił (mimo nawału zajęć) służyć pomocą w różnych problemach uczestników.

Brama zamku Piastów Śląskich w Brzegu (zdjęcie skopiowane z komunikatu Maćka Roga na Facebook’u)

Nie chcę recenzować poszczególnych wystąpień, z pewnością każdy będzie mógł wyrobić sobie własne zdanie po wydaniu materiałów pokonferencyjnych. Natomiast nowością było podzielenie wystąpień na bloki, przeznaczone bądź dla szerszej publiczności na sali ogólnej, bądź dla węższego grona zainteresowanych w mniejszych salach, toczące się równocześnie. Czasem wybór był bardzo trudny gdy konkurujące ze sobą wydarzenia były równie interesujące. W przerwach dyskutowano w dalszym ciągu, korzystając z mniej sztywnej atmosfery, wymieniano się poglądami, opiniami i wrażeniami, równocześnie racząc się znakomitymi, przygotowanymi dla uczestników, smakołykami.

Na krużgankach były stoiska stowarzyszeń genealogicznych, wydawnictw, a nawet poszczególnych osób, oferujących swoje opracowania, roczniki czy podręczniki. Można było zaopatrzyć się w dowolny egzemplarz, zaopatrzony często w autograf autora lub pieczątkę wydawnictwa.

Dla mnie źródłem ogromnej satysfakcji był fakt, że obiekt mojej niegdysiejszej działalności, któremu poświęciłam kawał swej zawodowej kariery, tętni życiem i pozwala przeprowadzać tak wspaniałe imprezy. Jestem niesłychanie dumna, że swoją pracą mogłam się przyczynić do odbudowy tego „śląskiego Wawelu”. Równocześnie wspominam niemal z uwielbieniem swego szefa, prof. Jerzego Rozpędowskiego, który był „spiritus movens” takiej właśnie odbudowy dziedzińca zamkowego i który wykonanie tego zadania powierzył właśnie mnie. Dlatego pobyt na tej konferencji i to jeszcze w charakterze gościa dyrekcji Zamku był dla mnie ogromnym przeżyciem i nie wiem, czy będzie w moim życiu jeszcze jakieś zdarzenie, które by przyćmiło ten fakt.

Po bardzo długiej przerwie wreszcie będę mogła znów pisać! Bardzo się z tego cieszę, a zawdzięczam to pomocy Maćka Roga, „szefa” brzeskich konferencji genealogicznych. W tym roku odbyła się już szósta – jak zwykle interesująca i wspaniale zorganizowana. Postaram się opisać swoje wrażenia, ale na razie jestem zbyt zmęczona przebytymi zdarzeniami, więc proszę o cierpliwość.

Maćku – dziękuję bardzo za pomoc i błyskawiczne zajęcie się moim problemem, mimo nawału zajęć związanych z konferencją. Stokrotne dzięki!

Zdopingowana przez Dyrekcję Muzeum Zamku w Brzegu zaczęłam szukać swoich rysunków dotyczących dziedzińca z czasów odbudowy. Dotarłam do Biblioteki Wydziału Architektury PW. Okazało się, że jest szereg teczek wypełnionych rysunkami, opisanych jako „Materiały do badań …”. Rysunki były przemieszane, część tylko z „moich” czasów, wiele było rysunków detali z czasów późniejszych, niektóre dotyczyły inwentaryzowanych szczegółów. Zaskoczeniem były dla mnie fragmentaryczne odbitki projektów niemieckich, jeden z 1936 (?), drugi z 1943 roku. W niektórych teczkach były jakieś pisma, czasem zdjęcia, czasem różne materiały, dotyczące datowania poszczególnych fragmentów budowli. Udało mi się to wszystko w miarę uporządkować i mam nadzieję, że przyczyni się to do stworzenia udokumentowanej historii odbudowy dziedzińca Zamku.